สา ‘‘สจาหํ เอวรูปํ กโรมิ, อยํ เม สุนโข วิลุปฺปมาโน ขาทตู’’ติ วตฺวา กาลกตา กณฺณมุณฺฑกทเห เวมานิกเปตี หุตฺวา นิพฺพตฺตา ทิวา สมฺปตฺติํ อนุภวติ, รตฺติํ ทุกฺขํฯ ตทา พาราณสิราชา มิควํ จรนฺโต อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อนุปุพฺเพน กณฺณมุณฺฑกทหํ สมฺปตฺโต ตาย สทฺธิํ สมฺปตฺติํ อนุภวติฯ สา ตํ วญฺเจตฺวา รตฺติํ ทุกฺขํ อนุภวติฯ โส ญตฺวา ‘‘กตฺถ นุ โข คจฺฉตี’’ติ ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต คนฺตฺวา อวิทูเร ฐิโต กณฺณมุณฺฑกทหโต นิกฺขมิตฺวา ตํ ‘‘ปฏปฏ’’นฺติ ขาทมานํ เอกํ สุนขํ ทิสฺวา อสินา ทฺวิธา ฉินฺทิ, ทฺเว อเหสุํฯ ปุน ฉินฺเน จตฺตาโร, ปุน ฉินฺเน อฏฺฐ, ปุน ฉินฺเน โสฬส อเหสุํฯ สา ‘‘กิํ กโรสิ, สามี’’ติ อาหฯ โส ‘‘กิํ อิท’’นฺติ อาหฯ สา ‘‘เอวํ อกตฺวา เขฬปิณฺฑํ ภูมิยํ นิฏฺฐุภิตฺวา ปาเทน ฆํสาหี’’ติ อาหฯ โส ตถา อกาสิฯ สุนขา อนฺตรธายิํสุฯ มุฏฺฐิโยโค กิรายํ ตสฺส สุนขนฺตรธานสฺส, ยทิทํ เขฬปิณฺฑํ ภูมิยํ นิฏฺฐุภิตฺวา ปาเทน ฆํสนํ, ตํ ทิวสํ ตสฺสา กมฺมํ ขีณํฯ ราชา วิปฺปฏิสารี หุตฺวา คนฺตุํ อารทฺโธฯ สา ‘‘มยฺหํ, สามิ, กมฺมํ ขีณํ, มา อคมาสี’’ติ อาหฯ ราชา อสฺสุตฺวาว คโตฯ

ทกฺขิณาติ จตฺตาโร ปจฺจยา ทียมานา ทกฺขนฺติ เอเตหิ หิตสุขานีติ, ตํ ทกฺขิณํ อรหตีติ ทกฺขิเณยฺโย, ภิกฺขุสงฺโฆฯ

ปฐมอคฺคิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4-5. ทุติยอคฺคิสุตฺตาทิวณฺณนา

[47-48] จตุตฺเถ ยญฺญวาฏํ สมฺปาเทตฺวา มหายญฺญํ อุทฺทิสฺส สวิญฺญาณกานิ อวิญฺญาณกานิ จ ยญฺญูปกรณานิ สชฺชิตานีติ อาห ปาฬิยํ ‘‘มหายญฺโญ อุปกฺขโฏ’’ติฯ ตํ อุปกรณํ เตสํ ตถาสชฺชนนฺติ อาห ‘‘อุปกฺขโฏติ ปจฺจุปฏฺฐิโต’’ติฯ วจฺฉตรสตานีติ ยุวภาวปฺปตฺตานิ นาติพลววจฺฉสตานิฯ เต ปน วจฺฉา เอว โหนฺติ, น ทมฺมา, พลีพทฺทา วาฯ อุรพฺภาติ ตรุณเมณฺฑกา วุจฺจนฺติฯ อุปนีตานีติ ฐปนตฺถาย อุปนีตานิฯ วิหิํสฏฺเฐนาติ หิํสนฏฺเฐนฯ อุปวายตูติ อุปคนฺตฺวา สรีรทรถํ นิพฺพาเปนฺโต สณฺหสีตลา วาโต วายตุฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ ปญฺจเม นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

ทุติยอคฺคิสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ทุติยสญฺญาสุตฺตวณฺณนา

[49] ฉฏฺเฐ นฺหารุวิเลขนนฺติ จมฺมํ ลิขนฺตานํ จมฺมํ ลิขิตฺวา ฉฑฺฑิตกสฏํฯ ‘‘เอโสหมสฺมี’’ติอาทินา อหํกรณํ อหงฺกาโรฯ ‘‘เอตํ มมา’’ติ มมํกรณํ มมงฺกาโรฯ เตนาห ‘‘อหงฺการทิฏฺฐิโต’’ติอาทิฯ ติสฺโส วิธาติ เสยฺยสทิสหีนวเสน ตโย มานาฯ ‘‘เอกวิเธน รูปสงฺคโห’’ติอาทีสุ (ธ. ส. 584) โกฏฺฐาโส ‘‘วิธา’’ติ วุตฺโตฯ ‘‘กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ, กถํวิธํ ปญฺญวนฺตํ วทนฺตี’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 1.95) ปกาโรฯ ‘‘ติสฺโส อิมา, ภิกฺขเว, วิธาฯ กตมา ติสฺโส? เสยฺโยหมสฺมีติ วิธา’’ติ (วิภ. 920) เอตฺถ มาโน ‘‘วิธา’’ติ วุตฺโตฯ อิธาปิ มาโนว อธิปฺเปโตฯ มาโน หิ วิทหนโต หีนาทิวเสน ติวิธาฯ เตนากาเรน ทหนโต อุปทหนโต ‘‘วิธา’’ติ วุจฺจติฯ

ทุติยสญฺญาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ